به گزارش
جهان نيوز به نقل از میزان، درموردیکه مهریه تعداد معینی شاخه گل است، اما نوع و جنس آن معین نیست دادگاه نوع آن را مطابق عرف تعیین می‌کند و نمی‌توان به استناد مجهول بودن مهریه ادعای بطلان مهریه و مطالبه اجرت المثل نمود. همچنین قرار دادن یک جلد کتاب حافظ به عنوان مهریه صحیح بوده و از آنجایی که این کتاب مالیت دارد، ادعای بطلان مهریه در این فرض قابل پذیرش نیست.
رأی شعبه دیوان عالی کشور
خلاصه جریان پرونده
پیرو گزارش مورخه ۱۳۹۴/۸/۱۱ شعبه ۱۹ دیوان عالی کشور، آقای س. ع. ص. با وکالت خانم م. ح. ک. ق. دادخواستی به طرفیت خانم الف. الف. ک. به خواسته صدور گواهی عدم امکان سازش تقدیم دادگستری مشهد نموده که در تاریخ ۹۲/۱۱/۱ به شعبه ۴۰ دادگاه عمومی حقوقی مشهد ارجاع شده است در دادخواست تقدیمی اعلام شده است که موکل در تاریخ ۸۹/۱۲/۹ با خوانده ازدواج کرده است (تاریخ عقد در رونوشت سند ازدواج ۸۵/۱۲/۹ قید شده است عضو ممیز) و ثمره این ازدواج یک فرزند دختر میباشد. حالیه بلحاظ مشکلات موجود ادامه زندگی مشترک میسور نبوده و تصمیم به طلاق خوانده گرفته است. لازم به ذکر است که زوجه مهریه خود را که یک واحد آپارتمان در بلوار ه. میباشد دریافت نموده است لذا مستنداً به ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی صدور گواهی عدم امکان سازش جهت اجرای صیغه طلاق مورد استدعاست ۰ زوجه آقای ر. ک. را به عنوان وکیل معرفی کرده است (ص ۱۰) جلسه دادگاه در تاریخ ۹۳/۲/۷ تشکیل شده است وکلای زوجین حاضر بوده اند ۰ وکیل زوج (خواهان) اظهار داشته خواسته به شرح دادخواست و ضمائم است موکله در تاریخ ۸۵/۱۲/۹ خوانده را به عقد ازدواج دائم خود در آورده و حال دارای یک فرزند بنام س. ن. متولد ۸۷/۱۱/۱ می‌باشند و به علت اینکه زوجه زندگی مشترک را ترک کرده موکل قصد طلاق وی را دارد لذا تقاضای صدور حکم به شرح خواسته را دارم ۰ وکیل خوانده (زوجه) اظهار داشته اولاً خواهش دارم در راستای صلح و سازش اقدام شود و زوجین به زندگی مشترک برگردند یا اینکه اگر بواسطه داشتن فرزند دختر زندگی شان بهم میخورد زوجه حق مسکن مستقل دارد ثالثاً، چونکه مهریه زوجه چهارده شاخه گل است، ولی شروط ضمن عقد امضاء شده و بر فرض طلاق که مورد درخواست زوجه نیست و زوج وی را بیرون کرده است و در مدت جدائی زوجه تقاضای استرداد جهیزیه نکرده و امید به زندگی دارد و طبق بند الف شرط ضمن العقد اقدام نمایند و با عنایت به اینکه زوج جواهر ساز است و موکله آمادگی تمکین داشته و حکم تمکین قطعی نشده است که به آن استناد نمایند لذا تقاضای اجرای بند الف شروط ضمن العقد را دارم و اگر اموالی مشخص نشود نحله به وی تعلق خواهد گرفت لذا تقاضای صدور حکم با پرداخت حق و حقوق موکله را دارم ۰ وکیل زوج اظهار داشته موکله اموالی بنام خوانده خریداری کرده و مهریه و حق و حقوق خوانده در حد متعارف و قانونی پرداخت خواهد شد و اگر اموالی معرفی کردند که در ایام زوجیت و از در آمد ایام زوجیت خریداری شده قانوناً اقدام خواهد شد ۰ دادگاه قرار ارجاع امر به داوری صادر کرده است (ص ۱۲) داور زوجه اعلام داشته مشاهده می‌شود زوج بیش از یک سال است که زوجه را از منزل بیرون نموده در طول این مدت هیچگونه نفقه‌ای به همسر و فرزند خردسالش پرداخت ننموده، ولی در عین حال زوجه صبورانه منتظر مانده تا شاید همسرش به زندگی باز گردد، ولی نامبرده نه تنها حاضر به بازگرداندن زوجه نبوده بلکه تقاضای طلاق نموده و زوجه بخاطر خود و فرزند خردسالش قصد جدائی ندارد و به این جهت است که علیرغم گذشت بیش از یک سال زوجه جهیزیه خود را از منزل مشترک خارج ننموده است فلذا بنظر میرسد که صدور حکم طلاق بر خلاف خواسته زوجه است (ص ۱۸) داور زوج در نظریه‌ای مختصر عقیده به طلاق داشته است (ص ۲۰) جلسه دادگاه در تاریخ ۹۳/۶/۲۹ تشکیل شده است وکلای زوجین و شخص زوج حاضر بوده اند ۰ وکیل زوجه اظهار داشته زوجه حاضر به طلاق نیست و لذا در دادگاه حاضر نشده است ۰ مهریه موکله فقط چهارده شاخه گل بوده و هیچ مشخص نیست لذا مهریه وی مجهول است و باید مشخص و پرداخت شود و سپس نسبت به طلاق وی اقدام شود باید جهیزیه موکل تحویل شود و حضانت فرزند مشترک دخترمتولد ۸۷/۱۱/۱ تا هفت سالگی با موکله است لذا تقاضای تعیین و پرداخت حق وحقوق موکله وسپس در صورت اصرار بر طلاق، طلاق انجام شود وکیل زوج اظهار داشته پس از ازدواج موکل یک واحد آپارتمان به زوجه منتقل کرده که بابت مهریه وی بوده که فیلم عروسی موجود است که استناد به همین ملک شده و در ۸۶/۱۰/۱۹ زوجه آن را به کسی منتقل کرده است و فروخته است و لذا مهریه پرداخت شده است و وسایل منزل و جهیزیه زوجه در تصرف خودش میباشد و وی سیاهه نداشته و موکل خودش جهیزیه را برده است وکیل زوجه پاسخ داده آپارتمان به موکله منتقل شده است و مادر زوج راضی نبوده و به مادر زوج منتقل شده است و هیچ وجهی به موکله پرداخت نشده است و تمام نقل و انتقالات صوری بوده است و آنچه در سند ازدواج قید شده ملاک است و سند ازدواج چهارده شاخه گل است که مجهول است ضمن اینکه زوج خانه را عوض کرده و نشانی خود را اعلام نمی‌کند با این عنوان که همسرش برای وی مزاحمت نکند و جهیزیه موکله به هیچوجه به وی مسترد نشده است و در تصرف زوج بوده و میباشد اگر مدرکی بر تحویل جهیزیه دارند ارائه دهند علیهذا مهریه موکله تعیین و جهیزیه مسترد شود تا مقدمات طلاق فراهم گردد و، چون طلاق از طرف زوج بدون هیچگونه دلیلی میباشد نحله موکله نیز باید پرداخت شود (ص ۲۶) شعبه ۴۰ دادگاه خانواده مشهد حسب دادنامه شماره ۰۱۶۹۷ مورخ ۹۳/۷/۵ با این استدلال که زوجه جهت مواجهه حضوری حاضر نگردیده و مهریه یک جلد حافظ و ۱۴ شاخه گل است و اینکه آیا بابت مهریه ملکی به وی منتقل شده یا خیر و چرا آن را به غیر انتقال داده است اظهارات زوج را موجه تشخیص و با این تعبیر که ملک یا مالی از زوج به عنوان اینکه در ایام زوجیت فراهم شده معرفی نگردیده است به خواهان اجازه داده ظرف سه ماه از قطعیت حکم و پرداخت مبلغ یک میلیون و پانصد هزار تومان بابت نفقه ایام عده و پرداخت مبلغ دو میلیون تومان بابت نحله هر سال از سال‌های زوجیت از تاریخ عقد تا تاریخ طلاق و تحویل جهیزیه زوجه در وضعیت فعلی نسبت به اجرا و ثبت صیغه طلاق رجعی نوبت اول اقدام کند حضانت فرزندمشترک تا هفت سال کامل با مادر خواهد بود و پدر ماهیانه دویست هزار تومان بابت نفقه فرزند باید بپردازد (ص ۳۰) وکیل زوجه نسبت به این رأی تجدیدنظرخواهی کرده است در لایحه منضم به دادخواست تجدیدنظر وکیل تجدیدنظرخواه اظهار داشته مهریه باید مالیت داشته و قابل تملک باشد و اگر معلوم و معین نباشد و رفع جهالت ننماید صداق مجهول دارد و طبق ماده ۱۱۰۰ قانون مدنی باید مهرالمثل تعیین شود ۰ با توجه به اینکه مهریه موکله تنها چهارده شاخه گل قید شده که اولاً مالیت نداشته و ثالثاً مجهول است (نوع و جنس مشخص نشده است) محکمه می‌بایست مهر المثل برای موکله تعیین می‌نمودو، چون اینگونه نشده است رأی بدوی قابل نقض است بعلاوه همسر موکله جواهر ساز میباشد و، چون زوج بدون دلیل همسرش را طلاق میدهدو زوج اقرار دارد منزلش را تغییر داده و آدرس آن را از باب ایجاد مزاحمت به زوجه نداده است طبق شرط ضمن عقد باید تا نصف دارائی که در ایام زناشوئی بدست آورده یا معادل آن را به زوجه منتقل نماید، ولی دادگاه علیرغم شغل زوج رقم بسیار پائینی به عنوان نحله تعیین نموده است که بنظر میرسد معادل یک صدم اموال زوج نبوده است تقاضای تعیین کارشناس جهت اعلام میزان نحله را دارددر مورد منزل مورد بحث در صورت مراجعه به اسناد منزل مشخص میشد که آن منزل متعلق به مادر زوج است و با توجه به سند نکاحیه به غیر واقعی بودن این موضوع پی می‌بریم وکیل تجدیدنظرخوانده پاسخ داده به رأی مرقوم اعتراض دارد، زیرا زوج یک باب آپارتمان عالی و مرغوب به زوجه واگذار نموده و زوجه از زوج تمکین ندارد و در طول زندگی از امکانات لازم برخوردار بوده است و زندگی مشترک را ترک کرده است و میزان نحله بسیار سنگین است و تقاضای نقض دادنامه در مورد نحله را وارد (ص ۴۴) دادگاه تجدیدنظر با این استدلال که ابتدا باید تمام حقوق زوجه تعیین شود و تنصیف و اجرت المثل دوران زوجیت مشخص شود اگر تنصیف و اجرت المثل ممکن نشد آنگاه نوبت به نحله میرسد پرونده را اعاده نموده اند که بررسی شود آیا زوج مالی در دوران زوجیت به دست آورده یا نه؟ و با نظر کارشناس اجرت المثل دوران زوجیت مشخص و پرونده تکمیلاً ارسال شود (ص ۴۸) در جلسه ۹۳/۱۱/۲۷ وکیل زوج اظهار داشته موکل یک خانه داشته که به نام همسرش انتقال داده است و اموال دیگری نداشته و ندارد و در مورد اجرت المثل، چون عدم تبرع محرز نیست اجرت المثل ثابت نیست ۰ وکیل زوجه اظهار داشته، چون زوجین قصد توافق دارند مدت ده روز مهلت داده شود چنانچه توافق حاصل نشد نتیجه را اعلام خواهیم کرد و در صورت عدم توافق توضیحات لازم طی لایحه‌ای ارائه خواهد شد و در ذیل این صورتمجلس تصریح شده است، چون نتیجه مصالحه اعلام نشده و در مورد اموال زوج لایحه‌ای داده نشده است پرونده از آمار کسر و اعاده شود (ص ۵۴) و شعبه ۱۶ دادگاه تجدیدنظر استان خراسان رضوی حسب دادنامه شمارة ۲۴۰۹ مورخ ۹۳/۱۲/۲۵ ضمن رد تجدیدنظرخواهی رأی تجدیدنظرخواسته را تأییدکرده اند (ص ۵۷) این رأی در تاریخ ۹۴/۱/۸ به زوجه ابلاغ و وکیل نامبرده در تاریخ ۹۴/۱/۲۶ نسبت به آن فرجام خواهی کرده است (صفحات ۶۳ + ۶۶) وکیل فرجام خواه در لایحه منضم به دادخواست فرجامی ضمن تکرار مطالب قبلی تصویر مبایعه نامه عادی (خوانا نیست) را پیوست پرونده نموده و اظهار داشته، چون موکله اعلام داشته همسر ایشان مالک سه دانگ مشاع از یک قطعه زمین به متراژ ۳۵۰ متر مربع وفق قولنامه پیوستی است و این زمین در تاریخ ۸۶/۱۱/۲۷ خریداری شده و موکله درمورخ ۸۵/۱۲/۹ با فرجام خوانده ازدواج نموده فلذا ایشان مستحق نصف آن سه دانگ میباشد ولیکن محکمه در این خصوص اظهار نظر ننموده است و از این باب رأی فرجام خواسته قابل نقض است هیأت شعبه ۱۹ دیوان عالی کشور پس از مشاوره بموجب دادنامه شماره ۹۴۰۹۹۷۰۹۰۷۹۹۰۰۱۹۷ مورخ ۱۳۹۴/۸/۱۱ چنین رأی صادر کرده است:رأی شعبه «با عنایت به ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده درخواست وکیل فرجام خواه در مورد تعیین تکلیف مهریه زوجه قبل از اجرای صیغه طلاق وارد بنظر میرسد، زیرا در سند ازدواج زوجین به شماره ... - ۸۳/۱۲/۹ از جمله مهریه چهارده عدد شاخه گل که نوع و ارزش آن مشخص نشده و ابهام دارد جزء مهریه تعیین شده اظهار وکیل زوج به اینکه در ایام مقارن تشکیل زندگی مشترک زوج یک واحد آپارتمان بابت مهریه به خواهان واگذار نموده مؤید این است که مهریه تعیین شده در سند نکاح نظر قطعی طرفین در میزان مهریه نبوده است با توجه به مواد ۱۰۷۸ و ۱۰۷۹ و ۱۱۰۰ قانون مدنی اقتضاء داشته دادگاه نسبت به میزان مهریه از طرفین در خصوص اظهارات زوجه درمورد آپارتمان مذکور تحقیق نموده و در صورت اقتضاء وفق موازین شرعی و قانونی مهرالمثل تعیین نماید و در مورد دارا شدن ۳۵۰ متر مربع زمین در ایام نکاح و بند الف شرایط ضمن العقد نیز اظهار نظر نموده به طرفین ابلاغ نماید لذا رأی فرجام خواسته به استناد مواد ۳۷۱ و ۴۰۱ قانون آئین دادرسی مدنی نقض و پرونده به دادگاه صادر کننده رأی فرجام خواسته اعاده که پس از رفع نقص اتخاذ تصمیم نموده به طرفین ابلاغ نمایند» ; در جلسه ۹۴/۱۰/۲۰ شعبه ۱۶ دادگاه تجدیدنظر خانم الف. الف اظهار داشته عقد بر مبنای ۱۴ شاخه گل جاری شده بعداً شوهرم یک خانه آپارتمان برایم خرید با قولنامه من هم با رضایت خاطر به مادر شوهرم جائی برای زندگی نداشت دادم و شوهرم هم سند به نام مادر شوهرم زد و ارزش گل را نیز نمیدانم نوع گل از چه نوعی باشد قید نشده، و در مورد زمین نیز عرض کنم یک قطعه زمین نیز به میزان ۳۵۰ متر در طرقبه از زمین‌های قولنامه‌ای که مشخص نبود چی هست قولنامه کرد به من داد بعداً باز قولنامه را از من گرفت نمیدانم سرنوشت زمین چه شد کجاست و ارزش ۱۴ شاخه گل نیز مجهول است، چون نوع گل مشخص نیست ۰ وکیل زوجه اظهار داشته نظر به اینکه در هنگام عقد وفق سند نکاحیه تنها ۱۴ شاخه گل به عنوان مهریه قید شده است و نوع و قیمت این گل‌ها مشخص نشده بی شک این مهریه مجهول و باطل است و لیکن مبطل عقد نیست علی الخصوص که وفق توضیحات موکله در خصوص آپارتمان پر واضح است که تجدیدنظرخوانده هیچ مالی به نام موکله ننموده است و ارزش آپارتمان که در زندگی مقرر بوده است مبلغ آن فی الحال بیش از پانصد میلیون تومان میباشد که تجدیدنظرخوانده به نام مادر خود منتقل نموده است ۰ و هیچ زمینی نیز بنام موکله ننموده و تنها مبایعه نامه امضاء نموده است که مدارک آن زمین را نیز از موکله گرفته است فلذا با توجه به اینکه مهریه مجهول است تقاضای تعیین مهرالمثل برای موکله مستدعی است ۰ (ص ۹۱) بالاخره شعبه ۱۶ دادگاه تجدیدنظر استان خراسان رضوی بموجب دادنامه ۹۴۰۹۹۷۵۱۳۳۶۰۱۶۸۰ مورخ ۱۳۹۴/۱۰/۲۱ چنین رأی صادر کرده است «رأی دادگاه: در خصوص تجدیدنظرخواهی آقای س. ع. ص. فرزند س. الف و خانم الف. الف. ک. فرزند ع. نسبت به دادنامه صادره شماره ۱۶۹۷ (عضو ممیز نظر سهواً ۱۶۹۹ قید شده) از شعبه ۴۰ دادگاه عمومی حقوقی مشهد که بموجب آن گواهی عدم امکان سازش بین طرفین صادر و حقوق زوجه را بابت نفقه ایام عده یک میلیون و پانصد هزار تومان تعیین و استرداد جهیزیه و دو میلیون تومان نحله تعیین نموده است که طرفین از آن تجدیدنظرخواهی با بررسی پرونده اینکه در سند نکاحیه مهریه یک جلد کلام اله مجید و آئینه و شمعدان و یک جلد حافظ و ۱۴ شاخه گل قید گردیده و از طرفی دیگر نیز آپارتمانی که به زوجه داده شده مجدداً با رضایت خاطر آپارتمان را به شوهرش واگذار و وی نیز همان زمان به نام مادرش منتقل نموده است و راجع به زمین نیز که گفته شده به خانم داده است همان زمان نیز به زوج منتقل که محل و ارزش آن مشخص نیست و زمین و آپارتمان ارتباطی با مهریه ندارد و از جهت اینکه ۱۴ شاخه گل و آینه و شمعدان و حافظ مالیت دارد می‌تواند مهریه قرار گیرد بنابراین عقد بر مبنای گل و حافظ و آینه شمعدان و قرآن جاری شده نیاز به مهر المثل نمی‌باشد و در نتیجه بند الف شرائط ضمن العقد نیز قابلیت اجراء ندارد، چون مالی از زوج معرفی نشده است که قابل تنصیف باشد بنابراین دادنامه صادره در مورد طلاق با توجه به اینکه طلاق در ید و اختیار زوج میباشد هر وقت بخواهد می‌تواند با مراجعه به دادگاه تقاضای طلاق نماید در اجراء ماده ۳۵۸ عیناً تأیید با پرداخت نفقه ایام عده به میزان تعیین شده در رأی دادگاه و پرداخت نحله به میزان تعیین شده در رأی دادگاه بدوی و استرداد جهیزیه و پرداخت مهریه که عبارت از یک جلد کلام اله مجید ۲- آینه و شمعدان ۳- یک جلد حافظ ۴- ۱۴ شاخه گل که عین اقلام به عنوان مهریه نیز پرداخت شود، چون نوع گل در سند نکاحیه مشخص نشده بنظر عرفاً ۱۴ شاخه گل رز ۰۰۰ و عین اقلام را به عنوان مهریه پرداخت نمایند و نسبت به اجراء صیغه طلاق اقدام نمایند سایر موارد و ایرادات طرفین وارد بنظر نمیرسد عیناً تأیید و ابرام میگردد این رأی پس از ابلاغ ظرف ۲۰ روز قابل فرجام خواهی در دیوانعالی کشور است و اعتبار این گواهی سه ماه پس از قطعیت رأی خواهد بود» ; (ص ۹۳) ظاهراً این رأی (۰۱۶۸۰) در تاریخ ۹۴/۱۰/۳۰ به ذینفع ابلاغ شده خانم الف. الف ک. با وکالت آقای ر. ک. در تاریخ ۹۴/۱۱/۱۲ فرجام خواهی نموده است ۰ پرونده به دیوان عالی کشور ارسال جهت رسیدگی به شعبه ۱۹ دیوان ارجاع شده است کلیه محتویات پرونده به هنگام شور قرائت می‌شود ۰ هیأت شعبه در تاریخ بالا تشکیل گردید پس از قرائت گزارش آقای عبدالرضا کریمی صحنه سرائی عضو ممیز و اوراق پرونده مشاوره نموده چنین رأی میدهد:
رأی شعبه دیوان عالی کشور
ایرادات فرجام خواه بر رأی فرجامخواسته در مورد میزان نحله و عدم تعیین اجرت المثل است که وارد بنظر نمیرسد، زیرا هر چند در مقدمه رأی فرجامخواه و بنقل از مندرجات رأی دادگاه بدوی میزان دو میلیون تومان ذکر شده لکن در صدور رأی تجدیدنظر پرداخت نحله را بمیزان تعیین شده در رأی بدوی معین و تصریح نموده که مآلاً همان دو میلیون تومان در هر سال از سال‌های زندگی تا تاریخ طلاق است در مورد مهریه علاوه بر ۱۴ شاخه گل یک جلدکتاب شعر حافظ است که مالیت دارد لذا رأی فرجامخواسته خالی از اشکال است تأیید میگردد.
